آقطی سیاه در ایران در نواحی آذربایجان و همدان می‌روید‌

خانواده شوند یا آقطی (Caprifoliaceae) :

گیاهان این خانواده غالبا درختچه های کوچک، گاهی بالا رونده به ندرت علفی ودرختی، گل آذین غالبا گرزن دو سویه و در بعضی دیهیم مرکب، برگ ها متقابل، گل ها چهار یا پنج پر، میوه سته یا شفت می باشد.

   جنسهای مهم این خانواده عبارتند از:Viburnum   با 200 گونه ، Lonicera  با 200 گونه، Sambucus با 40 گونه

در جنس  Sambucus پوست، ساقه، گل، میوه و حتی برگ دارای اثر معرق، مدر، ملین و قی آور است.

 دو گونه از این گیاه دارای اهمیت دارویی هستند:

آقطی صغیر (پلم) S.ebulus آقطی کبیر(سیاه) و  S.nigra

گیاه شناسی: گياهان علفي، درختچه اي يا درختي كوتاه، با شاخه هاي مغزدار و برگهای متقابل، شانهاي فرد، با برگچه هاي دندانه ارهاي، گوشواره دار، گلها در گلآذين ديهيمي يا پانيكولي انتهايي، كاسه گل كوچك يا تقريباً نامحسوس و جام گل چرخي شكل، پرچمها با ميله هاي كوتاه، تخمدان 3تا 5 حجرهاي  و ميوه ها شفتي است. آقطي سياه درختچه اي بزرگ يا درختي كوچك بوده، برگچه ها 3 تا 7 عدد، به طول 4تا12 سانتيمتر، بيضوي تا بيضوي تخم مرغي، نوك تيز، داندانه ارهاي تيز، گلها سفيد، كمي مايل به زرد، در گلآذين ديهيمي به قطر 12تا 20 سانتيمتر، ميوه شفت به طول  6تا 8 ميليمترو سياه رنگ است.  پراكنش جغرافيايي گیاه در ايران شامل: آذربايجان ( اروميه ، سيلوانا و حكي) كرمانشاه ( كنگاور ) و پراكنش جهاني شامل: اروپا ، قفقاز ، آناتولي و غرب سيبري است

پوست این درختچه و برگ آن دارای موادی مانند سامبوسین (Sambucine) ،سامبونیگرین (Sambunigerine) ، سیکوتین (Cicutine) و مقدار کمی نیترات پتاسیم میباشد. در گلهای آن الدرین( Elderine) و مقدر کمی اسانس وجود دارد. میوه آقطی سیاه دارای کریزان تمین (Chrysanthemin) ، مواد قندی ، اسانس ، صمغ ، اسید والریانیک و اسید استیک میباشد
نيازهاي اكولوژيکی: اين درختچه به عوامل نامساعد محيطي متحمل است. برای استفاده از گلهاي آقطی در مصارف دارویی، بایستی گیاه در خاكهای قوي و آهكدار كشت شود. اين درختچه به علت داشتن برگهاي ابلق براي تزیين باغها به كار ميرود.  همچنين آقطي بسيار سريع الرشد بوده و سرعت ريشهدار شدن آن خيلي زياد است.  بنابراین براي درست كردن حصار زنده و سريع الرشد مورد استفاده قرار ميگيرد
 
هرس آقطی سیاه

: هرس شدید در اول بهار باعث ایجاد تعداد زیادی شاخه میشود

تکثیر: در بهار به راحتی با بذر و یا قلمه قابل تکثیر است. در تکثیر به وسیله بذر بهتر است بذر در اوایل تابستان کشت شود که در بهار سال بعد جوانه خواهد زد. قلمههای نرم در بهار و تابستان به راحتی جوانه میزنند
گونه ها و واریتهها: آقطی معمولی (سیاه ) به گونه S. nigra تعلق دارد. گلآذین پنجتایی، گلهای کناری بیدم بوده و میوه رسیده آن سیاه رنگ است. این گونه واریتههای زینتی متعددی دارد. از جمله میتوان به واریته های با برگهای طلایی و بنفش اشاره کرد. آقطی سرخ به گونه S racemosa تعلق دارد.  برگهای این گونه زرد روشن بوده و پر مانند است. درختچه ها به ارتفاع حدودا 2 متر بوده و میوه ها قرمز رنگ است. و گلها سفید و در گلاذین خوشهای با دم دراز قرار دارند. آقطی کوچک به گونه S. ebulus تعلق دارد. ساقه ها علفی بوده برگها 5 تا 12 برچهای، گلها سفید یا صورتی و با بوی بادام تلخ است میوه سیاه رنگ میباشد

ترکیبات شیمیائی آقطی سیاه
پوست این درختچه و برگ آن درای موادی مانند ساو بوسین Sambucine سامبو نیگرین Sambunigerine‌، کولین‌، سیکوتین Cicutine و مقدار کمی نیترات پتاسیم می‌باشد‌. ‌در گل‌های آن الدرین Elderine و مقدار کمی اسانس وجود دارد. میوه آقطی سیاه درای کریزان تمین Chrysanthemin‌، مواد قندی‌، اسانس‌، صمغ‌، اسید والزیانیک و اسید استیک می‌باشد

خواص داروئی آقطی سیاه
آقطی سیاه از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است‌. پوست ثانوی (‌داخلی‌) ساقه و ریشه آن از نظر طبی مؤثرترین قسمت‌های این گیاه است‌

 در درمان رماتسم و درد مفاصل مؤثر است
ادرار آور است
ملین و ضد یبوست می‌باشد و بهترین دارو برای رفع یبوست در افراد سالخورده و کسانی است که انقباضات روده بزرگ در آنها ضعیف شده است‌
 دم‌کرده برگ‌های خشک شده آن در رفع اسهال مؤثر است‌
 برای برطرف کردن درد و التیام بواسیر‌، برگ‌های تازه این گیاه را له کرده و یا اینکه از آن پماد تهیه کنید و روی بواسیر دردناک بگذارید‌
درمان کننده استسقاء می‌باشد و آب اضافی را از بدن و از بین انساج خارج می‌سازد‌
 برای از بین بردن خارش بدن‌، پوست ساقه آن را در روغن بجوشانید و سپس آن را صاف کرده و بگذارید سرد شود‌. این روغن را روی قسمت‌هائی که خارش دارد بزنید‌
 برای جوشخوردن استخوان و مداوای شکستگی استخوان، از دم کرده ریشه این درختچه استفاده کنید
 دم‌کرده گل‌های خشک شده آقطی سیاه درمان‌کننده گریپ‌، سرما‌خوردگی‌، بیماری‌های دستگاه تنفسی و نقرس می‌باشد‌
 جوشانده گل‌های خشک شده این گیاه برای معالجه برونشیت و ذات‌الجنب مفید است‌
بخور گل‌های آقطی سیاه برای درمان بیماری‌های سل مفید بوده و اخلاط چسبناک را از گلو خارج می‌سازد‌
 بیماری‌های کلیه و مجاری ادرار را درمان می‌کند‌
 سنگ کلیه را خارج می‌سازد‌.
 شی رمادران شیرده را زیاد می‌کند‌
 در درمان بیماری‌های صرع مفید است‌
 جوشانده گل‌های خشک شده آقطی سیاه را به‌صورت کمپرس روی زخم‌های اگزما بگذارید اثر مطلوب خواهد داشت‌
 خوردن میوه آقطی سیاه ‌و مالیدن آن به سر باعث سیاه شدن مو و تقویت مو می‌شود‌
 جوشانده گل‌های آقطی سیاه را روی سوختگی‌ها بگذارید و کمپرس کنید اثر شفابخش دارد
برای از بین بردن ورم چشم می‌توان چشم را با جوشانده گل‌های این گیاه شستشو داد
 جوشانده برک این درخت آفت درختان و سبزیجات را از بین می‌برد‌
 اگر پوست حساس دارید برای شستن صورت یا پاک کررن آرایش از دم کرده آقطی سیاه استفاده کنید‌
برای شادابی پوست صورت از بین بردن لکه‌ها و کک و مک می‌توان از ماسک زیر استفاده کرد
گل‌های خشک شده آقطی سیاه را دم کنید و مقدری پودر باقلای خشک را در ظرفی بریزید سپس دم‌کرده آقطی سیاه را روی آن ریخته و خمیری تهیه کنید‌. این خمیر را به‌صورت ماسک روی صورت بگذارید و پس از یک ربع ساعت بجوشانید این ماسک را هر روزه روی پوست خود بگذارید تا صورت را جوان و شاداب کند

طرز استفاده آقطی سیاه

جوشانده: مقدار ۶۰ گرم پوست ساقه، برگ و یا میوه این درختچه را در یک لیتر آب ریخته و بگذارید آهسته بجوشد تا حجم آن به نصف برسد. سپس آن را صاف کنید
 شراب آقطی سیاه: ۱۵۰ گرم پوست ساقه یا ریشه این گیاه را در یک لیتر آب شراب سفید ریخته و بگذارید به مدت ۱۵ روز بماند البته هر روز آنرا هم بزنید. پس از این مدت آن را صاف کرده و در شیشه در بسته نگهداری کنید. مقدار مصرف این شراب یک قاشق سوپخوری و سه بار در روز است
سرکه آقطی سیاه: ۱۰-۲۰ گرم برگ‌های خشک شده این درختچه را در یک لیتر سرکه ریخته و بگذارید تا مدت دو هفته بماند و هر روز آن را به‌هم بزنید‌. پس از این مدت آن را صاف کرده و در شیشه در بسته نگهداری کنید
 دم‌کرده آقطی سیاه: مقدار ۱۰۰ گرم گل خشک شده این درختچه را در یک لیتر آبجوش ریخته و به مدت ۱۰ دقیقه دم کنید. از این دم‌کرده می‌توانید برای شستشوی زخم‌ها استفاده کنید‌
 شیره یا آب میوه‌: میوه‌های رسیده آقطی سیاه را فشار داده تا شیره آن خارج شود‌. مقدار مصرف این شیره یک قاشق چایخوری مخلوط در یک لیوان آب می‌باشد‌
 شراب آقطی سیاه‌: آب میوه را گرفته و با هم وزن آن قند مخلوط کنید. سپس این مخلوط را بجوشانید تا شربت غلیظی به‌دست آید
مقدار مصرف این شربت یک قاشق غذا‌خوری قبل از هر غذا است

مضرات آقطی سیاه
استفاده زیاد از آقطی سیاه ممکن است باعث تهوع و همچنین ورم روده‌ها شود‌
آقطی سیاه سرد است و بنابراین افراد سرد‌مزاج حتماً باید آن را با عسل بخورند‌