مفهوم تاریخچه زهکشی آب سطحی

زهكشی در گذشته‌های دور
زهكشی كشاورزی،‌ بنا به عقیده سازمان خواربار و كشاورزی جهانی، نه هزار سال پیش در بین‌النهرین آغاز شد. در آن هنگام لوله به كار برده نمی‌شده بلكه به احتمال زیاد از سنگ و سنگ‌ریزه و شاخ و برگ گیاهان بهره‌گیری می‌شد. اولین لوله‌های زهكشی حدود چهار هزار سال قدمت دارند. در اروپا، اولین زهكشی زیرزمینی حدود دو هزار سال پیش نصب شده‌است.

در كتابی كه در حدود سه هزار سال پیش در چین نگاشته شده، نقشه‌هایی از سیستم زهكشی مشاهده می‌شود. هرودت،‌ در حدود 2400 سال قبل،‌اشاره‌هایی به كاربرد زهكشی در درّه نیل دارد.

زهكشی مدتی در جهان به فراموشی سپرده شد تا اینكه در 1544 در انگلستان دوباره زندگی جدیدی یافت. اولین تنبوشه ساز سفالی در 1840 در انگلستان به كار گرفته شد. در آمریکا زهكشی لوله‌ای در دو سدة پیش آغاز شد.

 زهكشی در گذشته‌های نزدیك
زهكشی زیرزمینی به شیوهٔ امروزی اولین بار در سال 1810 میلادی در انگلستان به كار گرفته شد و بتدریج به سایر نقاط اروپا رفت. با اختراع تنبوشه ساز سفالی (1840)، روند توسعه زهكشی در اروپا تسریع شد.

زهكشی در اوایل دهه 1960،‌ با پیدایش لوله پلاستیكی با دیواره صاف و نازك، سپس با ابداع لوله‌های كنگره‌دار شتاب قابل ملاحظه‌ای یافت. در حوالی سال 1970 استفاده از ماشین‌های زهكشی آغاز شد و شتاب بیشتری به توسعه زهكشی زیرزمینی داد. كاربرد فرستنده و گیرنده‌های لیزری، دقت در كنترل نصب زهكش‌ها را افزایش داد.

 زهكشی در ایران
احداث اولین شبكه‌های نوین آبیاری و زهكشی در دهه 1310 در جنوب كشور صورت گرفت و اولین زهكش روباز با استفاده از ماشین در حوالی سال 1335 در شاوور خوزستان ساخته شد. در سال‌های 1341 و 1342 اولین شبكه زهكشی زیرزمینی با استفاده از لوله‌های سفالی در دانشكده كشاورزی دانشگاه جندی شاپور (شهید چمران) واقع در ملّاثانی (رامین) اهواز در وسعتی حدود 500 هكتار با نیروی كارگری به اجرا در آمد. در همین سال‌ها بود كه اولین ماشین زهكشی وارد كشور شد. اولین طرح بزرگ زهكشی به وسعت 11000 هكتار در هفت تپه به اجرا درآمد. سپس زهكشی اراضی شركت كشت و صنعت كارون و همزمان با آن زهكشی اراضی آبخور سد وشمگیر در گرگان آغاز شد. دشت‌های مغان، دالكی در بوشهر،‌ زابل، میان‌آب، بهبهان، طرح‌های هفت‌گانه توسعه نیشكر در خوزستان از جمله طرح‌های بزرگ دیگری هستند كه اجرای آنها به اتمام رسیده است.

نگرشی بر مسائل و مشكلات مطالعات و اجرای زهكشی زیرزمینی در ایران[۱]، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 1381. ISBN 964-6668-39-9
مجموعه مقالات اولین كارگاه آموزشی مبانی طراحی در تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری،‌ 1381
مواد و مصالح سامانه‌های زهكشی زیرزمینی [۲]، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 1383. ISBN 964-6668-53-4
روند تحولات زهكشی (مقالهٔ)[۳]، مجتبي اكرم. سومين سمينار زهكشي. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. 1383
یدالله ظروفی